Polskie stowarzyszenie upamiętnia niemiecką historię na wschód od Odry

Zachodnia Polska dla wielu mieszkanek i mieszkańców, nawet w czwartym pokoleniu, ciągle pozostaje nieznanym lądem. Projekt Terra Incognita przypomina historię niemiecką za Odrą: poprzez projekty edukacyjne, warsztaty fotograficzne w Chojnie i warsztaty dziennikarskie dla młodzieży.

Polskie stowarzyszenie Terra Incognita przypomina o niemieckiej historii na wschód od Odry. W ramach polsko-niemieckich warsztatów fotograficznych udokumentowano zmiany, jakie zaszły w miejscowości Chojna (dawniej Königsberg in der Neumark).

“Aktorzy ze świata nauki w Niemczech prawie nie interesują się już dzisiaj historią krajów na wschód od Odry“ ubolewa historyk regionalny Paweł Migdalski. Musi więc sam zająć się poszukiwaniami śladów historii na miejscu. W 2009 roku zakłada stowarzyszenie Terra Incognita (ląd nieznany). Jego polscy członkowie – nauczyciele i nauczycielki, dziennikarki i dziennikarze, osoby zainteresowane kulturą – rozpowszechniają polską i niemiecką historię i kulturę tego nieznanego wielu mieszkańcom regionu między Szczecinem a Gorzowem. Niemiecka historia tych „ziem odzyskanych“ sprzed 1945 roku przez dziesięciolecia w komunistycznej Polsce stanowiła tabu. Początkowym impulsem do pracy stowarzyszenia było wydanie w 2009 roku pierwszego Rocznika Chojeńskiego, poświęconego historii miasta Chojna i jego okolic. Magazyn ten publikuje polskie artykuły ze streszczeniem w języku niemieckim poświęcone historii i kulturze pogranicza: o stacjonowaniu armii pruskiej, zabytkach średniowiecznych a także wywiady ze świadkami historii wśród byłych niemieckich mieszkańców tych ziem.

Poza wydawaniem Rocznika stowarzyszenie organizuje konferencje naukowe, podróże studyjne i warsztaty. Jak chociażby wycieczkę pod tytułem „Paul Tillich – teolog na granicy. Śladami wielkiego myśliciela w Nowej Marchii“ albo też w 2014 roku w stulecie wybuchu pierwszej wojny światowej podróż śladami miejsc pamięci „wielkiej zapomnianej wojny“ na pograniczu. Pamięć zbiorowa w Polsce ocenia pierwszą wojnę światową inaczej niż sąsiedzi na Zachodzie, ponieważ jej zakończenie oznaczało odzyskanie niepodległości przez Polskę. Jako że grupą docelową Terra incognita jest ludność polska w regionie przygranicznym, to stowarzyszenie skupiając się na dawno zapomnianej historii niemieckiej angażuje się również w sprawę polsko-niemiecką. W 2011 roku wystartował projekt „Terra Incognita – wspólna polsko-niemiecka historia i teraźniejszość we wspólnym regionie“ pod kierownictwem nauczycielki Magdaleny Ziętkiewicz. Młodzież w wieku od 16 do 19 lat podczas warsztatów reporterskich „Bez granic – Ohne Grenzen“ tworzyła teksty dziennikarskie o polskim regionie przygranicznym: o granicach w głowie, Polkach i Polakach żyjących w Schwedt nad Odrą, turystyce zakupowej i polsko-niemieckich projektach kulturalnych. W Kurierze Szczecińskim i Gazecie Chojeńskiej zostały opublikowane dwa artykuły uczniów.

W ramach warsztatów reporterskich uczennice i uczniowie opisywali życie codzienne na pograniczu.

W trakcie trzydniowych warsztatów fotograficznych polscy i niemieccy fotografowie hobbyści dokumentowali zmiany w przestrzeni miejskiej Chojny. Stare motywy na zdjęciach z 30. lat XX wieku były porównywane z dzisiejszą zabudową, a miejsca były ponownie dokumentowane na fotografiach. W zbiorowej pamięci miasta Chojna sprzed 1945 roku jest idealizowana jako „piękne miasto zabytków i parków“, podczas gdy równocześnie niemalże nic nie wiadomo na temat niemieckiego dziedzictwa kulturowego. Szczeciński historyk Radosław Skrycki w swoim wstępie dla fotografów hobbystów relacjonował to, jak na podstawie pocztówek z 30. lat XX wieku można odkrywać niemiecką historię tego miasta w poszukiwaniu śladów historycznych. Fotograficzne zestawienia miejsc wybranych samodzielnie przez uczestniczki i uczestników bardzo dobrze współgrały z lukami w historii miasta: Historyczne zdjęcia pokazują blizny wojenne w postaci całych szeregów domów, które zniknęły z pejzażu miasta. Przechodnie lub motocykle w dzisiejszej Chojnie to cytaty osób i samochodów, które można zobaczyć na starych pocztówkach.Wynikiem warsztatów jest wystawa fotograficzna „Chojna-Königsberg w latach trzydziestych i dzisiaj”.

„Nasi goście przybywają z Berlina, Szczecina i Gorzowa“ wylicza Paweł Migdalski. Niemieckich uczestników czasami trudno pozyskać „mimo tłumaczenia symultanicznego“. Uważa on, że to problem, że tak mało ludzi jest dzisiaj aktywnych, a projekty są często niedofinansowane. Stowarzyszenia historyczne po obydwu stronach Odry zajmowały się mocno swoimi własnymi tematami i spotykały się tylko wtedy, gdy można było w ten sposób uzyskać większe wsparcie finansowe dla projektu. „Życzę sobie trwałej kooperacji z partnerami niemieckimi“, mówi Migdalski. Jednak praca jest kontynuowana, trzeba wypełniać luki w pamięci, pokazywać przerwy w historii regionu przygranicznego. Obecnie stowarzyszenie planuje umieszczenie kamienia upamiętniającego cmentarz żydowski w Chojnie. Został on częściowo zniszczony w 1938 roku. Urząd miejski w Chojnie rozpoczął w latach 70. „oczyszczanie” terenu z pojedynczych zachowanych jeszcze Mazewot (kamieni nagrobnych) bramy i muru. Do 1980 roku większość z tych pozostałości została usunięta, do dzisiaj zachował się już tylko fragment muru cmentarnego. Terra Incognita chce tę historię upamiętniać.

Wydawca publikacji:

Wsparcie finansowe: